rubeen
logo

Славгородский

районный исполнительный комитет

Официальный сайт

Адрес: 213245, г. Славгород, ул. Октябрьская, 3

Телефон приемной: 8 (02246) 79-625

E-mail: slavrik@slavgorod.gov.by

Режим работы: понедельник-пятница с 8.00 до 13.00, с 14.00 до 17.00

875 –летие г.Славгорода

З матэрыяльнай і духоўнай культуры Слаўгарадчыны 

Будынак царкоўнапрыходскай школы ў Слаўгарадзе

Размешчаны на вуліцы Ленінская, 2. Пабудаваны ў канцы 18 стагоддзя з цэглы. Складаў адзіны ансамбль з царквой Раства Багародзіцы.

Аднапавярховае Г-падобнае ў плане збудаванне са скругленым вуглом. Накрыта пакатым двухсхільным дахам. У канцы 1950-х гадоў з паўднёвага боку зроблена прыбудова, унутры – дадатковыя перагародкі, дзвярныя праёмы. Дамінуючая роля ва ўнутранай планіроўцы будынка належыць вуглавому памяшканню з закругленай сцяной. Астатнія памяшканні размешчаны без пэўнай сістэмы. Будынак школы – помнік архітэктуры класіцызму.

Жылы дом па вуліцы Ленінская, 34

Пабудаваны ў пачатку 20 стагоддзя з дрэва. Аднапавярховы прамавугольны ў плане будынак з двухсільным вальмавым дахам. Заходні і паўночны фасады прарэзаны прамавугольнымі аконнымі праёмамі, абрамлёнымі разнымі драўлянымі ліштвамі. Па перыметры будынка праходзіць двух’ярусны разны карніз, у арнаменце якога выкарыстаны расліны і геаметрычныя малюнкі. Несіметрычна размешчаныя ўваходы (паўднёвы і ўсходні) вылучаны разнымі навісямі на драўляных слупах. Унутры памяшканні размешчаны абапал Г-падобнага калідора. Помнік гарадской жыллёвай архітэктуры.

Паштовая станцыя, вуліца Ленінская, 49а.

Пабудавана ў другой палове 19 стагоддзя з цэглы. Аднапавярховы аб’ём Т-падобны ў плане, накрыты вальмавым дахам. Цэнтр галоўнага фасада вылучаны неглыбокім рызалітам, завершаным невялікім атыкам. Дзвярны праём стральчатага абрысу. Над уваходам казырок на 2 ажурных кансолях (чыгуннае ліццё). Вуглы будынка крапаваны лапаткамі з неглыбокімі стральчатымі нішамі. Высокія аконныя праёмы стральчатыя. Унутраная прастора будынка падзелена на 4 роўныя памяшканні, сіметрычна размешчаныя адносна шырокага калідора.

Станцыя пабудавана паводле тыпавога праекта, у дэкоры выкарыстаны элементы неаготыкі.

Мемарыяльная капліца ў агр. Лясная

Размешчана ў цэнтры аграгарадка. Пабудавана ў пачатку 20 стагоддзя паводле праекта архітэктара А. Гагена ў гонар 200-годдзя перамогі рускіх войск над шведскім корпусам у бітве 1708 г. пад Лясной.
Мураваны будынак цэнтрычнай шмат’яруснай аб’ёмна-прасторавай кампазіцыі. Завершаны высокім шатром з цыбулепадобнай галоўкай. Сцяна ўсходняга фасада прарэзана 2 вузкімі паўцыркульнымі аконнымі праёмамі, дэкаравана мазаікай “Апостал Пётр”. Другі ярус завершаны зубцамі ў выглядзе ластаўчына хваста. Галоўны фасад упрыгожаны мазаікай “Маці Боская з дзіцём”, размешчанай над уваходным парталам. Па вуглах першага яруса і над уваходамі вузкія праёмы, якія надаюць будынку характар абарончага збудавання. Сцены абліцаваны жоўтай керамічнай пліткай, ліштвы акон і дзвярныя праёмы – белым пясчанікам. Унутраная прастора храма перакрыта крыжовым скляпеннем з распалубкамі. Размалёўкі, што ўпрыгожвалі сцены, не захаваліся.

Капліца – помнік мемарыяльнай архітэктуры, вырашаны ў псеўдарускім стылі.

Помнік у гонар перамогі рускіх войскаў у бітве пад Лясной

У 1908 г. у гонар 200-годдзя перамогі рускіх войск каля в. Лясная пастаўлены помнік – гранітная скала, на вяршыні якой выява арла (бронза), што топча шведскі сцяг са зламаным дрэўкам. На пастаменце – выява лаўровага вянка, дошка з пералікам рускіх палкоў – удзельнікаў бою і надпісам-прысвячэннем.

Царква Раства Багародзіцы

Пабудавана на аснове грэчаскага крыжа. Архітэктурная кампазіцыя храма цалкам сіметрычная, чатыры фасады вырашаны аднолькава, завершаны класіцыстычнымі антаблементамі і невысокімі франтонамі. Слаўгарадская царква са званіцай – адзін з самых дасканалых узораў класіцызму ў Беларусі. В. Ф. Марозаў выказваў меркаванне, што праект царквы і званіцы належыць рускаму архітэктару М. Львову на падставе характэрнага для яго вырашэння пабудовы. Прыкладна ў канцы 18 стагоддзя царква размалявана невядомымі мастакамі ў стылі ранняга класіцызму. На скляпенні купала знаходзіцца разгорнутая кампазіцыя “Цябе Бога хвалім” (паказана Новазапаветная Тройца ў атачэнні шматлікіх анёльскіх хораў). На плоскасцях сцен пад паўцыркульнымі вокнамі размешчаны “Зыходжанне благадаці на дзіця-Ісуса”, “Хрыстос і дзеці”, “Уваскрэсенне”, “Разасланне апосталаў”. Ніжні  ярус замалёвак складаецца з сюжэтаў, якія належаць да двух тэматычных цыклаў. На заходнім плячы крыжа размешчаны ілюстрацыі “Евангельскіх прытчаў”, і ў папярочных крылах – “Пакутны шлях Хрыста”. У паўднёвым крыле і на іншай плошчы царквы знаходзілаіся  іншыя фрэскі.

Стан размалёвак ужо ў сярэдзіне 1970-х гадоў быў жахлівы. За многія гады выкарыстання храма як гандлёвага склада фрэскі пакрыліся разнастайным пылам. Пасля іх разбурэнне паскорылі гады, калі храм заставаўся без нагляду: хуліганы “выбілі” вочы і насы ў фрэсках, рабілі непрыстойныя надпісы. Найбольшую шкоду прынесла вада, якая пранікала праз дзіравы дах. Роспісы працягвалі гінуць да 1991 г., калі храм быў аддадзены вернікам. Пасля гэтага дах адрамантавалі, аднак рэшткі ацалелых фрэсак у пераважнай большасці забялілі.

У самым агульным плане можна сказаць, што слаўгарадскія размалёўкі выкананы ў духе ранняга класіцызму, дзе адчуваецца яшчэ багата рэмінісцэнцый асветніцтва і нават барока.

Паводле матэрыялаў з кнігі “Памяць. Слаўгарадскі раён”.

Сведкі славы тваёй

Раманаў Еўдакім Раманавіч (1855-1922)
Чалавек выключнага таленту, сын бедных мяшчан, сірата, самавучка. Выдатны педагог, даследчык-энцыклапедыст беларускага Падняпроўя, яго археалогіі, этнаграфіі, геаграфіі, фальклору, дыялекталогіі. Меў літаратурны псеўданім Радзіміч. Збіральнік музейных калекцый.Аўтар шматтомнага “Беларускага зборніка”, у якім упершыню надрукаваў прапойскае паданне пра крыніцу “Сіні Калодзеж” у Клінах. Ініцыятар стварэння мемарыяльнага комплекса ў вёсцы Лясная. Памёр ад голаду ў Стаўрапалі. Імя Раманава прысвоена Магілёўскаму абласному краязнаўчаму музею.
Білі знявагай мяне і падманам.
Я ж не зламаўся,
Радзіміч-Раманаў.
Я беларус, працавіты і ўпарты,
Хоць самавучка, а нечага варты.
Край Магілёўскі зусім
не глыбінка—
Слыннай гісторыі
скарб-залацінка.
Мне на Прапойшчыне рупіцца
трэба
Аб памнажэнні духоўнага
хлеба.
Спіны расправім. Раны
залечым.
Бітву Ляснянскую мы
ўвекавечым.
Знацца не будзем
з нястачай-бядою.
“Сіні Калодзеж” нас жывіць
вадою.

По пути в  тыл…

Из медсанбата раненых отправляли в деревню и размещали в уцелевших домах. Я попал в посёлок Борки. Разместили нас в одной избе на полу, застланном плащпалатками, укрыли одеялами. Было нас 18 человек. Медсестра и санитары ухаживали за ранеными. Для обогрева топили печь. Но всё равно было холодно. Тех, у кого самочувствие позволяло, эвакуировали в тыл. На их места поступали новые раненые. Мы ожидали, что лечение поможет  и нас отправят в тыл.

Вскоре так и случилось. Санитарной машиной нас привезли в Пропойск, в здание бывшего райисполкома. В нём после освобождения района разместился  госпиталь. Там я и мои однополчане проходили дальнейшее лечение. Врач и медсестра осмотрели рану, сделали перевязку и назначили лечение. Все палаты госпиталя были переполнены.
Вскоре я узнал, что город Рогачёв штурмом был освобожден, и наши войска с боями продвигаются вперёд, на запад.

Вначале марта 1944 года нас, четверых раненых, на грузовике повезли в Климовичи в эвакогоспиталь. Разместили в бывшей больнице.  Переезд не прошел для меня даром. Рана воспалилась, вновь поднялась температура, стала отекать левая нога. Лечение продолжалось. Из нашей палаты троих раненых увезли на железнодорожный вокзал и отправили поездом в тыл. К середине марта и я уже лежал в длинном бараке  железнодорожного вокзала,  полностью заполненного ранеными. А санитарного поезда всё не было.

Тут мне встретился земляк – раненый  Кузьма Тищенко. Он уже две недели ждал отправки. Радость встречи, воспоминания о мирной жизни поднимали настроение и вселяли уверенность в скорую победу над врагом.

Санитарный поезд  прибыл под вечер. Надо было к утру разместить раненых и отправить его обратно затемно, чтобы немецкая авиация  не обнаружила. Так нас отправили в сторону станции Унеча и дальше  на город Брянск.

Всю ночь шёл снег, началась метель. Из Брянска поезд направили в город Бежицу. Но дорогу так занесло снегом, что он не смог пройти и вернулся  обратно в Брянск. Разместили раненых в тыловом  госпитале в двух пятиэтажных уцелевших домах.

И в Пропойск ходили пароходы…

Уважаемые читатели! Районка продолжает публиковать материалы, связанные с приближающимся юбилеем города. Напомним, что вместе мы начали вспоминать историю Славгорода со времен его основания. Не менее интересными оказались и рассказы старожилов города, которые знали его совсем непохожим на сегодняшний. В этом номере мы публикуем  воспоминания о довоенном Славгороде еще одного коренного пропойсчанина.

Батовкин Виктор Петрович родился в 1931 году в Пропойске. Вырос на улице Фабрик (сейчас Гагарина). Закончил 7 классов, затем -- курсы водителей в Могилеве. Родители его всю жизнь отработали в колхозе. А дедушка  более 12 лет возглавлял лучшую в то время в республике кониферму в Славгородском районе, был Депутатом Верховного Совета СССР. Сам Виктор Петрович работал водителем в различных организациях –  колхозе «Октябрь», пожарной службе и скорой помощи. Жена, Галина Васильевна, трудилась лаборантом в санстанции и больнице. В браке они прожили  55 лет, воспитали двух дочерей, сейчас в их  дружной семье четверо внуков и один правнук.

Виктор Петрович хорошо помнит довоенные городские постройки и предприятия. С его слов, в здании сегодняшнего Дома бытовых услуг до Великой Отечественной войны находилась инвалидная артель. Тогда это было двухэтажное деревянное здание, в котором люди с ограниченными возможностями занимались ремеслом: сапожным делом, пошивом одежды, фотографией. А вниз по улице, которая ведет к  Проне, в роще, в районе памятника погибшим героям, находилась детская консультация, которая после войны была преобразована в детский дом.

В районе площадки, которую славгородчане знают как место ежегодного празднования Купалья, был кирпичный и кафельный завод, который во время войны разграбили.

Изделия  завода были высокосортными, ценились даже за пределами страны. Виктор Петрович рассказывает, что на том заводе работал известный мастер Лурия, у которого, как и у всех хороших мастеров, было специальное клеймо, которым он помечал изделия.

Кроме этого, в Пропойске  была пристань. Сюда из Гомеля каждый день приходили 2 парохода – «Каманин» и «Пролетарий». Для них Пропойск был конечным пунктом прибытия.  Буксирные же пароходы, которые возили баржи, шли дальше, к Черикову.

Пристань размещалась вниз по улице Краснофлотская --  спуск возле теперешнего здания УКП «Жилкомхоз».  В этом же районе, на месте самого здания коммунальной службы, на горе, располагался древкомбинат, который занимался изготовлением шкафов, рам, стульев, плетением из лозы колясок, кресел-качалок и т.п., а внизу горы находился промкомбинат.

Еще одно воспоминание Виктора Петровича о промышленном Пропойске связано с  кремниедробильным заводом, который располагался вниз по ул. Луначарской, в районе сегодняшнего филиала ДЮСШ.  Раньше в д. Добрянка  добывали кремень, там были шахты местного производства, откуда  по реке привозили кремень, после  вручную его разгружали и дробили. Во время войны, когда спичек не было, с его помощью разжигали огонь. На заводе производили наждачные камни, камни для мельниц. Продукция распространялась не только по Беларуси, но и по России, Украине.

Как вспоминает Виктор Петрович, отец рассказывал ему, что до революции в Пропойске была ткацкая фабрика.  Предки старожила работали мастерами на этой фабрике. А в д.Старинка в то время функционировала картонная фабрика.

Возвращаясь к времени послереволюционному: дедушка Виктора Петровича был очень известным фермером не только в районе, но и во всей республике. «За магазином «Алина», где сейчас территория УКСП «Присожье», раньше располагалась конеферма моего дедушки. Там находились племенные кобылицы, отличные лошади. Моего деда за работу на ферме наградили орденом Ленина и другими наградами, такие там были конюшни! Дед лично в 1939 году  самому Ворошилову подарил жеребца», - добавляет Виктор Петрович.

Таким был промышленный Пропойск со слов Виктора Петровича Батовкина. Думаю, что не только для меня некоторые факты из его рассказа были в новинку. Мы же продолжим рассказывать об истории города в следующих номерах газеты.

Нашым вёскам – 450 гадоў

Летась споўнілася 450 гадоў з часу першага ўпамінання ў гістарычных актах больш чым 20 населеных пунктаў Магілёўшчыны. Сярод іх тры вёскі сучаснага Слаўгарадскага раёна – Азарычы, Харанеў і Рабавічы.

Наогул, наш край здаўна абжыты  людзьмі, аб чым сведчаць шматлікія археалагічныя помнікі. Прычым, не толькі на ўзбярэжжах Сажа і Проні, але і невялікіх рачулак Расты, Пацэі, Перагонкі, Пясчанкі, Ухлясці. Яшчэ ў старажытнарускія часы ўзнік горад Прупой, вакол якога  сфарміравалася тэрытарыяльна-адміністрацыйная адзінка – воласць. Пры Вялікім княстве Літоўскім Прапойшчына стала дзяржаўным уладаннем. Кіраваў воласцю пастаўлены князем “дзяржаўца” (стараста). З пачатку  XVI стагоддзя ў актах Прапойскай воласці пачынаюць з’яўляцца назвы вёсак: Васькавічы, Дубна, Іванішчавічы, Хварасцяны. Сяляне скардзіліся вялікаму князю на парушэнні дзяржаўцам старажытных звычаяў і правоў мясцовага насельніцтва. Вядомыя такія дакументы 1511, 1518, 1554-55 гадоў.

У 157 годзе пачалася аграрная рэформа ў княстве. У сувязі з гэтым былі зроблены рэвізіі і складзены рэестры дзяржаўных зямель. Захаваўся ўрывак спіса аднаго з такіх рэестраў 1560 года (так званы “інвентар Дубровенскі”). У ім пры пералічэнні межаў сяла Цёплага ўказана “Хороново селище” – сучасная вёска Харанёў. Пералічаны межы сёлаў Рабавічы і Азарычы.

У 1565-66 гадах у Вялікім княстве Літоўскім прайшла яшчэ адна рэформа – тэрытарыяльна-адміністрацыйнага падзелу. Наш раён у пераважнай большасці ўвайшоў тады  ў склад  Рэчыцкага павета Менскага ваяводства. Толькі паміж Хварасцянамі, Азарычамі і Чыкаўкай прайшла мяжа. Сёлы Азарычы і Доўгі Мох былі падпарадкаваны Аршанскаму павету Віцебскага ваяводства.

У 1567 годзе, згодна з тэрытарыяльнымі зменамі, адбыўся  перапіс шляхты ў складзе вялікалітоўскага войска. У ім упершыню ўпамінаецца сяло Бахань і яго тагачасны жыхар Рыгор Празвіцкі.

У канцы XVI стагоддзя сярод шляхецкіх уладанняў Прапойшчыны адзначаны: Бязуевічы, Рагі, Добры Дуб і Любанавічы (зараз в. Любаны).

… Шмат чаго перажыў наш край за чатыры з паловай стагоддзі. Ён не раз станавіўся арэнаю жорсткіх ваенных дзеянняў. Страшэнныя спусташэнні прынёс Чарнобыль. Сёння вельмі складаная дэмаграфічная сітуацыя на сяле. Пад пагрозай існавання многія вёскі. Але ж хочацца, каб не зніклі з аблічча зямлі нашы юбіляры: Азарычы, Харанеў і Рабавічы.

Каб і ў іншых вёсках і аграгарадках старажытнага прысожжа спадчына продкаў была перададзена дзецям і ўнукам, што ўмеюць любіць і шанаваць родны край.

Протаіерэй Георгій САКАЛОЎ, настаяцель прыходаў у Лясной і Ляцягах

Паважаныя чытачы!

У сувязі з юбілеем горада, які будзем адзначаць у ліпені, раёнка працягвае друкаваць матэрыялы, звязаныя з яго гісторыяй. Запрашаемвас прыняць удзел у гэтай рубрыцы і падзяліцца з чытачамі інфармацыяй даўно мінулых часоў. Давайце ўспамінаць мінулае нашага горада разам! Чакаем вашых водгукаў у рэдакцыі раённай газеты.

У складзе Расійскай імперыі

На далучаных пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) землях Кацярына ІІ стварыла дзве губерні: Пскоўскую і Магілёўскую. Прапойскае староства царыца падаравала князю А. М. Галіцыну (1723-1807). Пасля яго смерці Прапойск і навакольныя вёскі трапілі да багатага памешчыка Аляксандра Яншына. Новы ўладальнік працягнуў абсталяванне вінакурных заводаў і заснаваў у 1806 г. палатняную мануфактуру. Акрамя палатна тут вырабляліся падножныя дарожкі. На фабрыцы працавала 17 чалавек. Апошні ўспамін пра фабрыку адносіцца да 1847  г. У воласці дзейнічалі таксама пабудаваны А. Яншыным жалезаробчы завод у в. Старынка, бровар Піятуховіча ў Трасліўцы, прадпрыемства шарсцяных вырабаў, лесапільня ў Клінах, некалькі вадзяных і ветраных млыноў. 

У 1825 г. уладальніцай Прапойскага памесця стала графіня А. Вязміцінава, якая праз тры гады падаравала яго адстаўному паручніку А. І. Бенкендорфу. Асноўным заняткам і галоўнай крыніцай матэрыяльнага дабрабыту мясцовых жыхароў з’яўлялася сельская гаспадарка. На працягу доўгага часу развіццё земляробства стрымлівалася прыгонным правам. Аднак і пасля яго адмены, да канца XIX ст. у павеце памешчыкам, якіх было некалькі дзясяткаў, належала 55 % усёй зямлі, а тысячы сялян – толькі 41%, астатнія 4% зямель былі дзяржаўныя і царкоўныя. Большасць малазямельных сялян была вымушана займацца промыслам. У вёсках стала больш краўцоў, кавалёў, бондараў, шаўцоў.

Калі ў 1863 г. тут дзейнічала толькі 6 прадпрыемстваў, то ў 1882 г. іх стала ўтрая больш.

Гэтыя прадпрыемствы (сукнавальня, піваварня, кафляны і цагельны заводы, маслабойны завод, канатны, гарбарны заводы і г.д) складалі аснову прамысловасці Прапойсчыны. Тое, што яны выраблялі, спажывалі самі і вывозілі нават за межы Магілёўшчыны. Вядома, што прапойскай кафляй абліцаваны сцены Гранавітай палаты Маскоўскага Крамля. Прапойская прыстань у той час па грузаперавозках займала адно з першых месцаў у губерні. Вывозілася значная частка цэглы, шмат лесу.

Нашы продкі зведалі шмат стыхійных бедстваў: перасяленчую кампанію, арганізаваную быццам з мэтай “палепшыць зямельныя ўмовы” сялян, шматлікія катаклізмы: навальніцы з градам, пажары і г.д. Становішча вёскі яшчэ больш пагоршылася ў выніку прамысловага крызісу 1905-1907 гг, які прывёў да ўзмацнення эксплуатацыі рабочых і рамеснікаў.

Збядненне і палітычнае бяспраўе прывяло да рэвалюцыйных падзей, і прапайсчане не засталіся ў баку ад іх. Хваляванні адбыліся на многіх прадпрыемствах Прапойска.

Не дала станоўчых вынікаў і Сталыпінская аграрная рэформа. А не дала таму, што праводзілася, як і рэформа 1861 г., галоўным чынам у інтарэсах памешчыкаў і ставіла на мэце – расчысціць капіталізму шлях у вёсцы. А, па-другое, яе ажыццяўленню перашкодзіла 1-ая сусветная вайна.

(Працяг будзе)

Вдоль по улице Ветряная…

Районная газета  продолжает публиковать материалы, связанные с приближающимся юбилеем города. Напомним, что вместе cо своими читателями начали вспоминать историю Славгорода со времен его основания. Не менее интересными оказались и рассказы старожилов  города, которые знали его совсем не похожим на сегодняшний. В этом номере мы делимся с вами воспоминаниями  еще одной коренной пропойсчанки.

ЯКУБОВА Анна Дмитриевна родилась  4 декабря 1931 года в крестьянской семье: ее родители работали в колхозе. До начала Великой Отечественной войны закончила первый класс. Во время войны вместе с родными стали беженцами  -- дом сгорел, и семья была вынуждена скитаться по деревням. После войны Анне Дмитриевне удалось закончить только шесть классов. В 14 –летнем возрасте, из-за недостатка в семье финансовых средств, Анне Дмитриевне пришлось идти работать в колхоз. Замуж вышла в 1954 году.

Вырастила и воспитала четверых детей. Сейчас у нее 6 внуков и пять правнучек. Работала на овощесушильном заводе, потом уборщицей в школе и на подстанции, откуда и ушла на заслуженный отдых. Практически всю жизнь прожила на улице Колхозной, поэтому про довоенный центр города рассказать смогла вот что.

Пропойск в то время фактически и заканчивался улицей Колхозной, которая, кстати, была названа так потому, что застраивалась, когда только появились колхозы и  людям выдавались здесь участки. Улица вниз от рынка (сейчас Чапаева) раньше называлась Ветряная: на перекрестке стояла ветряная мельница, к которой съезжались люди, чтобы смолоть зерно. В месте, где сейчас расположен банно-оздоровительный комплекс, были только поля и стояли крестьянские гумна. Довоенная улица Суворова раньше называлась Ришт.

Кроме этого, в Пропойске была больница. Она считалась земской. Главный корпус был кирпичным, а постройки   вокруг – деревянными. Здесь были  и инфекционное отделение, и роддом, и даже своя прачечная. А находилась она в скверике за теперешним строением санстанции.

Военкомат до войны размещался в здании, в котором скоро будет районный музей.  По этой же улице тогда находилась почта.

Раньше районная газета уже упоминала в рассказах старожилов о канатном, кремниедробильном и кирпичном заводах в городе. Так вот Анна Дмитриевна сообщает, что еще один небольшой кирпичный завод находился напротив деревне Кургановки, ближе к лугу. А недалеко от места, где сливаются Проня и Сож, стоял паром; в том же районе, на углу, находились мельница и пилорама. Отец Анны Дмитриевны рассказывал ей, что в д. Старинка действовала картонная фабрика. Она была построена в начале ХХ века и работала от паровых локомобилей и водяного колеса. Вскоре после революции ее закрыли якобы из-за нерентабельности.

Так выглядели некоторые улицы и строения со слов Анны Дмитриевны ЯКУБОВОЙ.

Конечно, сейчас нелегко судить о достоверности и точности этих фактов. Да и сами изменения довольно проблематично представить. Как бы то ни было, все старожилы Пропойска о городе рассказывали с теплотой. Уверена, что не только мне было интересно узнать немного больше об истории  родного города от  людей, которые жили здесь совсем в другую эпоху, ходили по тогдашним  улицам и видели своими глазами все изменения и новшества. Поэтому, если у вас, уважаемые  читатели, есть дополнения к уже сказанному или другая интересная информация о нашем городе, которой бы вы могли поделиться, обращайтесь в редакцию районки. Ждем ваших откликов!

Текст Т. КОВАЛЁВОЙ

Прапойскі замак

Існаваў у XIII – XVIII ст. З’яўляўся цэнтрам абароны сярэдневяковага Прапойска. Займаў выцягнутае з поўначы на поўдзень гарадзішча, якое размяшчалася на стромкім беразе Сожа, недалёка ад упадзення ў яго р. Проня.

Паводле гістарычных крыніц, у XIV – XVII ст. замак і горад мелі драўляныя ўмацаванні, узводзіць і рамантаваць якія абавязаны былі мясцовыя жыхары. Як і іншыя парубежныя гарады Пасожжа, Прапойск разам з воласцю спачатку адносіўся да вялікакняжацкіх зямель, якімі кіравалі намеснікі, потым знаходзіўся пад наглядам спецыяльна назначаных князем дзяржаўцаў – старостаў. Паводле гістарычных крыніц, намеснікам Прапойска ў 1518 г. быў князь Сямён Андрэевіч Чартарыйскі.

У ваенны час у Прапойскім замку быў невялікі пастаянны гарнізон з 10-20 казакоў на чале з ротмістрам. Гарнізон і замак існавалі за кошт часткі прыбыткаў са староства. Ахова замка і воласці, акрамя казакоў, ляжала і на мясцовых баярах. Першае ўспамінанне пра артылерыю ў Прапойскім замку адносіцца да 1529 года.

У Прапойскім замку былі драўляныя вежы і сцены, абмазаныя глінай, вежа-брама і пад’ёмныя масты “узводы”. Адзін з мастоў быў перакінуты цераз заходні абарончы роў і, відаць, упіраўся ў праезную вежу. Звесткі пра колькаць вежаў у Прапойскім замку адсутнічаюць. Аднак паводле яго планавай структуры можна меркаваць, што на перадграддзі і пры ўездзе ў замак стаяла па адной вежы – браме, а з боку поля – вуглавая “кутная вежа”. Па грэбені вала, які ішоў у паўднёвым напрамку, над абарончым ровам размяшчаліся замкавыя гародні. Яны ўпіраліся, відаць, на вуглу ў паўднёвую вежу. З поўдня і ўсходу замак прыкрываўся стромкім 20-метровым абрывам у бок Сожа.

Дзякуючы выключнай прыроднай умацаванасці вежаў тут не было.

Пасля разбурэнняў у вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654-1667 гг. горад і замак доўга не маглі дасягнуць ранейшага стану. Аднак Прапойскі замак, відаць, усё ж не страціў свайго ваеннага значэння. Інвентар за 1681 г. зафіксаваў замак як невялікае ўмацаванне, абгароджанае “палямі”. У пачатку XVIII ст. у выніку хуткага развіцця артылерыі і фартыфікацыі Прапойск страціў сваё стратэгічнае значэнне ў Пасожжы на мяжы з Расійскай імперыяй, што поўнасцю падцвердзілася ў Паўночную вайну 1700-1721 гг.

Пасля далучэння усходняй Беларусі да Расійскай імперыі (1772) Прапойск быў падараваны Кацярынай II князю Галіцыну. У канцы XVIII ст. у выніку праведзенай князем на пляцоўцы замчышча планіроўкі зніклі абарончыя валы і рэшткі старажытнага замка, якія цяпер можна прасачыць толькі шляхам археалагічных даследванняў.

Славгородчина историческая

Эта рубрика посвящена юбилею нашего славного города, который мы  отметим совсем скоро. Мы вспоминаем многовековую историю образования, становления и развития города, события, происходившие на  различных исторических вехах. Основа материалов, которые мы публикуем, — статьи из книжных изданий, а также воспоминания участников и  свидетелей событий, которые происходили в истории нашего края. Кстати, последние активно откликаются на публикации и делятся с читателями известными им историческими фактами. Сегодня мы предлагаем вниманию читателей материал, который  подготовил внештатный корреспондент районки  Виктор Павлович СЕМЕНЧУКОВ, использовав в качестве информационного источника книгу «Память. Славгородский район».

Различные информационные источники свидетельствуют, что Пропойск прошел большой путь становления и развития, начиная от замка, местечка, посёлка и города Славгорода, который продолжает и сегодня развиваться и становиться краше  с каждым годом. Вначале был  замок Пропойск с небольшими деревянными постройками, обмазанными глиной, и мелкой кустарной промышленностью с годовой производительностью: кирпичная – 40 тыс. штук, пивоварная – 1500 ведер, маслобойная – 200 пудов, канатная – 6 тыс. аршин и др. На них в среднем работало от 5 до 10-20 человек. Развивалась торговля.

Торговцы использовали водный путь, в том числе по рекам Проня, Сож, который проходил через замок. Торговцы часто останавливались в замке. Строились дома, увеличивалась численность населения, расширялось промышленное производство.   В 1600 году, в замке было 3 деревенских церкви – 2 православных и 1 католическая, 32 карчмы.

В 1750 году в местечке насчитывалось  86 дворов православных и 14 дворов еврейских.

Жители не только занимались сельским хозяйством, торговали, но и развивали промышленное производство.

В 1930 году  в местечке было много промышленных предприятий  с годовым выпуском продукции: кремнедробильный завод-артель «Минерал» (работало 48 человек) вырабатывал кремень «помол» — 544 т, технического  — 103 тонны; канатно-веревочная артель производила 80 т  веревки; 8295 пар  лаптей, на смолокурном заводе работало 38 человек, производили 206 т скипидара, 300 т – смолы; 17 т –дегтя. Швейная артель «Октябрь» выпускала 47 пар новой обуви и ремонтировала старую; на кирпичном заводе-артеле работало 19 человек,  которые производили 220 тыс. штук  кирпича; в швейной артеле работало 19 человек. Артель выпускала за год: брюк 1452 штуки, курток – 301,  юбок – 35. Деревокомбинат изготавливал деревянные колёса – 2254 штук, кресла – 5670, бочки – 2457, столы – 61. Мастерская-артель «Гужба» производила в год 39740 пар гужбы (лоза, которой связывали плоты). Маслозавод выпускал 314 т масла, 101 т творога, хлебопекарня  выпекала около 1962 т хлеба.

В местечке Пропойск была пристань по формированию плотов. Также были мелкие пристани  в Гиженке, Улуках, Закрупце, Н. Слободе, откуда гоняли небольшие плоты с лесом.

На пойму луга свозили лес и  вязали плоты. А весной гнали по разлившейся реке на Пропойск.

Нашим предкам пришлось перенести много бедствий,  войн, различные катаклизмы. В 1592 и 1661 годах был страшный голод из-за неурожая, ранней суровой зимы. Трагическим событием обернулась война 1654-1667 годов между Россией и Речью Посполитой, в которой Пропойский замок был  полностью разрушен.

В 1791-93 гг. был возведен храм Рождества Пресвятой Богородицы.

Не минула нас Отечественная война 1941-1945 годов, в которой город и промышленность были полностью разрушены, погибло много жителей. После войны жителями города за короткое время было не только восстановлено разрушенное, но и уровень жизни значительно превосходил довоенный. Построено много крупных промышленных  предприятий: овощесушильный завод, кирпичный, ЖБИ, ПМК-274, ПМК-96, маслозавод, промкомбинат, электростанция, две средние школы, больница. Много хороших, многоквартирных домов, магазинов, кинотеатр «Родина».

Самолёты над Пропойском

Продолжают поступать  отзывы старожилов города, которые рассказывают что-то новое о довоенном Пропойске. Так, недавно в редакцию позвонила  коренная пропойсчанка БАГИМОВА Зинаида Васильевна. Она рассказала несколько фактов о городе, не упоминавшихся прежде, о которых пойдет речь ниже.

Багимова Зинаида Васильевна родилась в 1931 году в Пропойске. Проживала на улице Набережная, которая существует и сейчас. Отец работал на мельнице машинистом.

Мельница представляла собой  двухэтажное деревянное здание, а сбоку находилась сукновальня, где работал мастером Сукалин. Он занимался тем, что катал тканое шерстяное полотно.

Также в городе, на месте административного здания УКП «Жилкомхоз», была контора, которая занималась сплавом леса. Лес сплавляли по бревнам вдоль Прони, а потом связывали его в плоты, которые шли на Гомель. Там, где сейчас сельхозтехника, раньше находилась МТС (машинно-тракторная станция). Напротив кафе  «Березка», вдоль спуска к роще, располагались 2 школы. По одной стороне дороги – еврейская, по другой – русско-белорусская, в которой и закончила 1 класс до начала войны Зинаида Васильевна.

Кроме этого, в городе была маслобойня. Она размещалась по улице Садовая, недалеко от здания теперешнего райЦГиЭ. Там принимали молоко, которое сдавали колхозы и население, и сбивали его в бочках вручную. На предприятии было налажено производство масла и брынзы.

«А напротив улицы Рокоссовского, вниз к деревне Кургановка, на полях функционировала посадочная полоса, куда могли в экстренных случаях приземляться самолеты», -- добавляет Зинаида Васильевна.

Записала Т. КОВАЛЁВА.

Мы продолжаем вспоминать прошлое Пропойска вместе с вами, уважаемые читатели. Если у вас есть интересная информация, пишите нам, звоните. Ждем откликов.

И озеро Гусинец, и цех венских стульев...

Уважаемые читатели! Районная газета продолжает публиковать материалы, связанные с юбилеем города. Радует, что старожилы города активно откликаются на нашу рубрику.

Приглашаем всех, у кого есть какая-либо интересная информация о городе, поделиться ею с читателями. Давайте писать историю нашего района вместе
Предлагаем вашему вниманию воспоминания старожила Пропойска, который прислал в редакцию письмо.

«Прочитав в районной газете о воспоминаниях про наш город до начала Великой Отечественной войны, я решил немного рассказать о Пропойске.

Я, Старовойтов Петр Иванович, родился 19 октября 1924 г. в Пропойске. Проживал по ул. Советская (К. Маркса). Родители мои были крестьянами, занимались сельским хозяйством, а еще отец был хорошим плотником. Держали хозяйство: корову, лошадь, овец, свиней и др. Семья была многодетной, но из 8 детей осталось только 5 сыновей.

Так как в семье не было девочек, всю работу по хозяйству приходилось выполнять сыновьям.

Довоенный Пропойск был небольшим городком. Кирпичных построек было очень мало: больница, военкомат, школа. Строительство последней началось в 1939 году. Раньше здание райисполкома было на  месте, где сегодня располагается  райпо. Перед войной возле райисполкома был воздвигнут памятник И. В. Сталина, который немцы взорвали в 1941 году. В скверике был памятник В. И. Ленина.

В 1940 г. за обучение в 9-10 классах нужно было платить. А так как у отца средств не было, он отдал нас в ученики столярного цеха в промкомбинат, директором которого был Курган, а зав. производством Старовойтов Дмитрий Егорович, который нас и взял на обучение.

Промкомбинат в то время был большим производством: имел три столярных цеха, а именно в кирпичном здании – два столярных цеха, мастерами в которых были Злотников и Соколовер. Внизу, в подвале, был цех венских стульев. Помимо этого, здесь были и такие цеха: бондарный, где выпускали бочки; колесный, красильный. Производство было механизировано. Там стояли ленточные пилы, сверлильные и токарные станки, станки для обработки дерева и циркулярка. Столярные цеха выпускали шкафы, школьные парты, рамы, табуретки, вешалки, тумбочки, этажерки.

Была еще артель, где из лозы плели стулья, этажерки и т.п. В газете уже упоминалось о улице Колхозной, но я добавлю, что раньше она называлась Гусинец, от одноименного названия озера.  Озеро размещалось в середине улицы Гусинец. Одна его часть была чистой, там плавали гуси и утки, женщины стирали бельё, а детвора ловила рыбу полотенцами. Вторая часть была топким болотом, трясиной. Перед войной это озеро-болото осушили.
Еще одно болото называлось Козлово, она размещалось на месте теперешнего городского озера. Раньше здесь было торфяное болото, а называлось оно так потому, что находилось возле улицы Козловки, ныне Кирова.

Возле деревни Заводь  Вировая работала смолокурня, которая изготовляла дёготь из бересты и сухой древесный уголь для кузниц.

Вот и всё, что я хотел рассказать.»

П. СТАРОВОЙТОВ,
ветеран Великой
Отечественной войны

 

Старынкаўскі кардон

Жалезаробчая фабрыка ў Старынцы была не адзіным прамысловым прадпрыемствам у гэтай вёсцы. Побач з ёй знаходзілася і кардонная фабрыка. Яна была заснавана ў 1910 г. Гэта было, вядома, прыватнае прадпрыемства. Спачатку ім валодалі гомельскія купцы Я. І. Цэйтлін і С. А. Гарэлік, потым гаспадарылі браты Меер і Куся Крычаўцы.

Што сабой уяўляла гэта фабрыка? Яе энергетычная база – два паравыя лакамабілі магутнасцю 83 конскія сілы. Апрача таго мелася вадзяное кола магутнасцю 45 конскіх сіл. У 1913 г. фабрыка працавала 240 рабочых  дзён і вырабіла 51, 3 тыс. т кардону; у 1914 г. працавала 225 дзён і вырабіла 67, 6  тыс. т кардону. Пуд кардону, як сведчаць архіўныя дадзеныя, каштаваў: у 1913 – 2 руб., у 1914 – 2 руб 20 кап., у 1915 – 2 руб. 50 кап.

Колькасць рабочых была непастаянная. Так, у 1910 г. на прадпрыемстве працавала 70 чалавек, у 1911 – 40, у 1913 – 58 чалавек. Гадавы абарот капіталу дасягаў 30 000 руб.

Прадукцыя фабрыкі ішла галоўным чынам на патрэбы інтэнданцкай службы царскай арміі.

Працавала фабрыка да 1920 г. А затым з-за нерэнтабельнасці і ў сувязі з будаўніцтвам больш магутных прадпрыемстваў з лепшымі шляхамі зносін яна была закрыта.

Гайшын

Вёска Гайшын (ва ўсёй дарэвалюцыйнай літаратуры яна ўспамінаецца як Гейшин, альбо Геншин) размешч






Фотогалерея











  • © 2007-2023
    Славгородский районный исполнительный комитет
    Официальный сайт